Deneme süresi, belirli veya belirsiz olduğuna bakılmaksızın iş sözleşmelerine konulan, belirlenen süre içerisinde iş sözleşmesini tazminatsız feshetme hakkı veren süredir. Süreksiz iş sözleşmeleri hariç (niteliği gereği konamaz) bütün iş sözleşmelerine deneme süresi konulabilir. Ancak aynı işyerinde daha önce çalışmış işçi tekrar işe alınıyorsa, bu işçi için deneme süresi konulamaz. Bu deneme süresinin amacına aykırıdır. Yine alt işveren işçisi asıl işveren tarafından işe alınıyorsa sözleşmede yer alan deneme süresi geçersizdir.
Deneme süresi, İş Kanunun 15.maddesinde ve TBK’nın 438.maddesinde düzenlenmiştir. Yine Deniz İş Kanununda ve Basın İş Kanununda da bu konu ile ayrıca ilgili düzenlemeler mevcuttur.
Tarafların, sözleşmede belirlenen sürelerin sonunda sözleşmeyi devam edip etmeme konusundaki haklarını saklı tuttukları sözleşmelere deneme süreli sözleşmeler denir.
Deneme süresinin sözleşmede açıkça kararlaştırılması gerekir. Zira, iş sözleşmesinin deneme süreli yapılmış olması istisnadır. Eğer deneme süresi yazılmamışsa, sözleşme deneme süresiz bir sözleşme kabul edilir. Deneme süresi işçinin fiilen işe başlaması ile işlemeye başlar. İşçinin raporlu olması, izinli olması, işyerinin belirli süreli kapalı olması gibi askı durumlarında deneme süresi işlemeye devam eder.
Deneme süresi koyma noktasında taraflar sözleşme serbestisine sahiptirler. Ama deneme süresinin ne kadar olacağı noktasında kanun emredici hükümlerle sınırlama getirmiştir. İş Kanununa göre sürekli iş sözleşmelerinde deneme süresi en çok iki aydır. Bu süre toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar uzatılabilir. Bu hüküm emredici niteliktedir. Bu sürelerin üzerinde süre belirlenmesi durumunda iş sözleşmesi tamamen geçersiz sayılmamalı sadece süreler geçersiz sayılıp(kısmi geçersizlik) iki aylık süre uygulanmalıdır.
Deneme süresi içerisinde işçinin sigortasının yapılması gerekir. Deneme süresi sigortasız çalışmayı gerektirmez. Yine maaş(ücret), fazla mesai, hafta tatili (pazar günü çalışma ücreti), ulusal bayram ve genel tatil günlerinde ücretli dinlenme hakkı, çalışılmış ise ek ücret ve iş sözleşmesi ve/veya toplu iş sözleşmelerinde öngörülen tüm hakları vardır.
Yine kıdem tazminatı ve yıllık izin hakkı kazanmak için gerekli olan en az 1 yıl çalışma süresinin hesabına deneme süreleri de katılır.
Deneme süresinin dezavantajı sözleşmenin feshi açısından kendini gösterir. Deneme süresi içerisinde beklentilere işveren, ihbar/bildirim süresi vermeden ve tazminat ödemeden iş sözleşmesini feshetme imkânına sahiptir. Deneme süresi içerisinde sözleşmenin feshi durumunda, sözleşmede yer alan cezai şart da istenemez.
Bu imkânlar aynı zamanda işçi için de söz konusudur. İşçi ihbar tazminatı ödemeden veya ihbar süresi kullanmadan derhal işten ayrılabilir. Cezai şart ödemek zorunda değildir.
Belirli süreli iş sözleşmeleri açısından da yine bakiye süre ücretine hak kazanılamaz.
Deneme süresinde ki bu tazminatsız çıkışın bazı istisnaları vardır. Bunlardan birincisi “sendikal tazminattır”. İşçinin sözleşmesi sendikal nedenle sona ermiş ise bu durumda deneme süresinde olsa bile işçinin sendikal tazminat hakkı vardır.
Diğer bir istisnai durumda “kötüniyetli fesihtir”.
Kötüniyetli feshin bir yansıması olarak, hamilelik nedeniyle iş sözleşmesinin deneme süresi içerisinde feshi durumu gibi “ayrımcılık tazminatı” istenmeside mümkündür.
Commentaires